Atabetül Hakayık Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Atabetül Hakayık Türk İslam edebiyatının en önemli eserleri arasında yer alıyor.

Yazarı Edip Ahmet Yükneki olan bu eser siyasetname ve nasihatname türünde bir eser olarak ön plana çıkıyor.

Tahmini olarak 12. Yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınan eserin tam olarak nerede yazıldığı ve hangi tarihte yazıldığı bilinmemektedir.

Atabetül Hakayık edebiyat tarihçileri tarafından Hiybetül Hakayık ve Gayretle Hakayık gibi isimlerle de anılıyor. Atabetül Hakayık adlı eseri edebiyat tarihine ilk kazandıran kişi ise Reşit Rahmeti Arat olmuştur.

Zira Günümüz Türkçesi’ne bu eseri çeviren kişi de Reşit Rahmeti Arat olarak ön plana çıkmaktadır.

Atabetül Hakayık Nedir?

Atabetül Hakayık nedir diye araştıran pek çok insan bulunmaktadır. Zira adı çokça geçen ve en eski İslami eserlerden biri olan bu eser Ahmet Yükneki tarafından Karahanlı beylerinden olan Emir Muhammet Dad Sipehsalsar’a ithafen yazılmış ve ona hediye edilmiştir. Bu sebeple siyasetname değeri taşımaktadır.

Atabetül Hakayık, ahlaki yönden nasihatler vermektedir. Kelime anlamı ise Hakikatlerin Eşiği olarak bilinmektedir. Eserde sıkça dini konulardan faydalanılmakta ve dinin hakikatlerinin ve faziletlerinin kişiye yararlarına değinilmektedir.

Atabetül Hakayık Özellikleri Nelerdir?

Atabetül Hakayık özellikleri farklı tarihçiler tarafından açıklanmaktadır. Fakat eserin bu yapı ve dil bakımından belli başlı kesin olan özellikleri vardır.

Türk edebiyatının İslamiyet etkisine girmesinin üzerine ilk örneklerinden olan eserlerden biridir. Bu eser 14 bölümden oluşmaktadır.

Eserin ilk beş bölümü giriş niteliğini taşımaktadır. İlk beş bölümden sonraki sekiz bölüm Eserin temel konusudur ve buraya Edip Ahmet Yükneki, Nevi adını vermiştir. Sonda ise bir bölüm vardır. Bu da eserin bitiş bölümüdür.

Eserin girişinde rastlanılan ve dikkat çeken ilk şey beyitler halinde yazılmış olmasıdır. Fakat sonraki bölümlerin dörtlükler halinde yazıldığı görülmektedir.

Eserin giriş olarak adlandırılan bölümü kırk beyitten meydana gelmektedir. Asıl konunun geçtiği ve eserin bitiş bölümünde ise yüz bir dörtlük bulunmaktadır.

Eserin tamamına bakıldığında ise dört yüz seksen dört dizeden meydana geldiği görülmektedir. Atabetül Hakayık adlı eserin kafiye şeması düzeni gazel şeklindedir.

Eserin dörtlükleri göz önünde bulundurulduğunda ise mani kafiye şemasına rastlanılmaktadır.

Atabetül Hakayık özellikleri incelenirken eserin dil ve üslubu üzerinde de durulmuştur. Şairin ve ya bir diğer deyişle büyük bir alimin kaleme aldığı bu eserde İslam’a ait olguların sade ve anlaşılır bir şekilde anlatıldığı görülmektedir.

Atabetül Hakayık Hakaniye Türkçesi ile yazılmış ve Karahanlı Türkçesi’ne ait dil özelliklerinin tümünün kullanıldığı görülmüştür. Fakat bir geçiş dönemi eserlerinden biri olan Atabetül Hakayık, aruza tam hakim olunmadığı için pek çok aruz kusurlarını bünyesinde barındırmaktadır.

Edip Ahmet Yükneki eserinde sık sık telmih sanatından faydalanıldığı bilinmektedir. Ayrıca günümüz Türkçesine çeviren kişi ise Reşit Rahmeti Arat olarak geçmektedir.

Reşit Rahmeti Arat bu önemli eserin dil üslubu ile ilgili de bir takım görüşlerini dile getirmiştir.

Onun görüşü ise şu şekildedir; “Umumiyetle kuru, en mütevazı duygu parıltılarından uzak, kendi işini bilen ve vazifeşinas bir ahlak hocası gibi, malum bir programı sonuna kadar takrir eden, sert ve bir dereceye kadar kaba ve cansız bir ifade tarzı” olarak açıklamaktadır.

Buradan ise aslında şairin bu yazmış olduğu eserlerde duygudan uzak bir dilin kullanıldığı ve daha çok eğitici, ahlak verici nitelik taşıdığı kolaylıkla anlaşılmaktadır.

Atabetül Hakayık konusu, eserin içeriğine bakıldığı anda çok rahat anlaşılmaktadır. Zira eser doğruluk, cömertlik ve iyilik hakkında bilgiler ve nasihatlere yer verilmiştir.

Eserde aile ilişkilerinin de üzerinde durulmuş ve iyi insan olmanın nasıl mümkün olacağı anlatılmıştır. Temelde esere bakıldığında onun bir ahlak kitabı olduğu görülmekte olup doğru bir yaşam için neler yapılması gerektiği hakkında nasihatlere yer verilmiştir.

Ayrıca Atabetül Hakayık adlı eserde hadislerden yararlanılmış, ayetlerin ışığında dindarlığın faziletlerinden söz edilmiştir. Kötülüğün ne denli zararlı olduğu hakkında da sürekli vurgu yapılmıştır. Eserde ilmin kişiyi mutluluğa götürecek en önemli yollardan biri olduğu da anlatılmıştır.

Atabetül Hakayık içerisinde bir konu hakkında susmanın, sessiz kalmanın insana kazandırmış olduğu erdemlerden de sıkça bahsedildiği görülmektedir.

Bu eserde dört büyük halife ve peygambere övgü de çokça rastlanılan bir durumdur.